Shuvo nobo borsho! deel 1

In Bangladesh valt de jaarwisseling in april. De oorsprong van deze buitennissige timing is te vinden in de tijd van de Moguls. Belasting van boeren innen bleek lastig als de oogst nog niet had plaatsgevonden. Dus, om het de belastingbetaler makkelijker te maken, besloot men gewoon de jaarwisseling op te schuiven.

In heel Bangladesh gelden 13 en 14 april als feestdagen maar in CHT trekt men er een hele week voor uit. De verschillende inheemse bevolkingsgroepen hebben allen hun eigen gewoonten en gebruiken en die worden gelukkig in ere gehouden. Hoofdzakelijk bestaat Biju, zoals nieuw jaar in de taal van de Chakma genoemd wordt, uit het bezoeken van familie en vrienden. Omdat wij die hier niet hebben, en we nog geen uitnodiging in onze brievenbus gevonden hadden, besloten Sun en ik ook een paar dagen vakantie in eigen land te plannen. Uiteraard wel na 14 april, omdat we er rekening mee hielden dat het toch al ondoorzichtige transportsysteem van Bangladesh ten tijde van oud en nieuw zeker roet in het eten zou gooien. We hadden kunnen weten dat Wim Lex en Max in Bangladesh meer vrienden hebben dan ze denken.....

Toen we op de markt onze directeur tegen het lijf liepen, werden we ontboden ter ere van Biju die avond bij hem te komen eten. In onze beste kleding kwamen we op de afgesproken tijd zijn tuin binnen gewandeld. Daar troffen we hem aan in een sjofel t-shirt, duidelijk niet voorbereid op bezoek. Hij was ons vergeten af te bellen maar wilde dit goedmaken door zijn kokkin meteen voor ons naar de markt te sturen. Dit ongemak wisten we de arme dame te besparen en de afspraak werd verzet naar een lunch de volgende dag.

Eerder hadden we gezien dat er een festival in de buurt werd opgebouwd en we besloten onze knorrende magen daar te gaan vullen.
Aangekomen op het nog vrijwel lege terrein kreeg ik spontaan hoofdpijn. Bengalen hebben er duidelijk lol in zoveel mogelijk geluid te produceren en het stoort ze niet dat het altijd ruist en onzuiver is. Op een scherm werd een film getoond over traditionele dansen met bijbehorende muziek en begeleidende tekst. Daarnaast werden een krakend minirad en tingelende draaimolen overschreeuwd door mannen met megafoons die lootjes aan de man probeerden te brengen. Op hun beurt moesten zij opboxen tegen het theater dat met schelle muziek toeschouwers wilde trekken. Toen Sun werd aangesproken door een nieuwsgierige politieman die ik boven al het getetter uit niet kon verstaan, probeerde ik me te focussen op de film. Even later draaide ik me om en zag 20 paar ogen op ons gericht. Bengalen kennen geen schroom en komen er rustig bij staan om het gesprek te volgen, ookal verstaan ze ons niet.

VSO adviseert vrijwilligers altijd 'low profile' te zijn maar dat is verdomd lastig als enige blanken in een dorpje. Zelfs toen we ons verdekt opstelden op de achterste rij in het publiek, werden we er door de eerdere politieagent uitgevist en naar voren gesommeerd. Of we niet op de eerste rij wilden gaan zitten waar we beter zicht hadden. Toen bleek dat wij tot zijn verbazing liever bij de leden van onze youth club bleven zitten, stonden de mensen die op onze stoelen waren gaan zitten snel weer op om plaats voor ons te maken. Soms is het genant om zo in het oog te springen.

Bij Arun, onze directeur die nog steeds graag een pijpje rookt maar onder druk van zijn vrouw gestopt is met betelnoot kauwen, waren wij tegen onze verwachting in de enige gasten. De gebruiken schrijven voor dat de gastheer met zijn gasten tafelt. Vrouw en kinderen eten later en dochters krijgen als taak de gasten te bedienen. Of met een waaier koelte toe te wapperen, net waar behoefte aan is. Ondanks deze stereotypering merkt onze directeur wel gekscherend op dat hij 3 bazen heeft, te weten zijn vrouw en 2 dochters. Het is ons vaker opgevallen dat de vrouw des huizes de touwtjes in handen lijkt te hebben; zij bestiert het huishouden, is vaak goed gebekt en heeft een flinke vinger in de pap, te zien aan haar lichaamstaal en die van haar man.

Volgens de traditie wordt er tijdens Biju rijstwijn geschonken, veelal zelf gebrouwen. Bij Arun kregen we ons eerste glas aangeboden, tezamen met de gerechten die kenmerkend zijn voor deze feestdagen. Het eerste is een groentenschotel waar met trots tussen de 14 en 100 (!) verschillende groenten in verwerkt worden. Dat hier vaker wel dan niet gedroogde vis aan toegevoegd wordt, acht men niet noemenswaardig. Vis valt hier blijkbaar in de categorie groente en wordt op de markt ook zij aan zij met wortelen en tomaten verkocht. Als de stroom plotseling uitvalt en je in het donker uit je kommetje snoept, kan het zomaar zijn dat je tegen je wens in opeens een stukje gedroogde haai te pakken hebt. Het tweede gerecht is een kikkererwtensalade. Je moet je bedenken dat deze gerechten in ieder huis geserveerd worden en dat je overal dient te proeven als je op bezoek komt. Het bezoek aan Arun was de start van onze Biju-marathon.
Na wat wij dachten dat de lunch was, werd de daadwerkelijke lunch geserveerd. Nog meer kikkererwten, groenten en nu ook vis en vlees. Arun voerde vrijwel doorlopend gesprekken met zijn mobiele telefoon, waarbij hij de gewoonte heeft in het gedeelte te roepen waar geluid uitkomt. Wij hebben nog niet de moed gehad hem te vertellen dat dit geen effect heeft. Toen Sun de directe vraag of hij meer alcohol nodig had ontkennend beantwoordde, was het tijd om te gaan. Met een handgebaar werden we weggewuifd door de grote baas die al bellend in zijn huis verdween.

Suva, onze focal person, nam ons mee naar Pankaya Para, het dorp van Young Star youth club. Met de gastheer van het eerste huis waren wij bekend; hier woont de man die graag met vermicompost wil starten, een van onze projecten. Zijn dochter en 3 vriendinnetjes voerden verlegen een traditionele dans op, gekleed in mooie Chakma jurken. Hierna was het aan onze gastheer om te bepalen waar we verder op bezoek zouden gaan. De meisjes besloten op een bepaald moment dat ik niet bijt en bombardeerden zichzelf tot mijn nieuwe beste vriendinnen. Durfden ze me eerst nauwlijks aan te kijken, nu troonden ze mij, aan iedere hand twee meisjes, overal door het donker naar toe. Ze leerden mij woorden in Chakma en Bangla, benoemden mij tot de koningin van hun favoriete televisieserie en vlochten mijn haar. Vele huizen, glazen rijstwijn, kikkererwten- en groentenschotels en immer vriendelijke gastheren en vrouwen later, keerden wij met een grote glimlach en overvolle buikjes huiswaarts.

Op 14 april stond tot slot een zogenaamde rally gepland, in principe een voettocht met spandoeken om het een of ander te promoten. Wanneer deze precies zou plaatsvinden bleef te allen tijde onduidelijk maar feit was dat ik met een groep dames, allen gekleed in hetzelfde gewaad, zou deelnemen. Omdat wij niet samen op twee plaatsen tegelijk konden zijn, zou Sun zijn gezicht laten zien bij het watergevecht van een youth club in een ander dorp. Ook dit tijdstip, en zelfs de locatie, was onduidelijk. We gingen tegelijk de deur uit, vertrokken naar een andere bestemming en kwamen elkaar vervolgens een uur later in ons dorp weer tegen. In Bangladesh heeft het geen zin te vragen naar wat, waar en hoe laat. Je ervaart gewoon en laat het over je heenkomen, het komt uiteindelijk altijd op z'n pootjes terecht, zo werd hier weer eens te meer duidelijk.

De rally bleek een parade, bestaande uit platte karren waarvan er een voor onze groep bestemd was en mensen te voet, ieder op zijn Paasbest, hoe kleuriger hoe beter. Ook ik werd nog snel bij een beautysalon naar binnen getrokken waar ik knalroze oogschaduw en dito lipstick opkreeg. Toen was ik klaar voor de optocht, meenden de dames. Om mij heen niets dan blije gezichten en flitsende camera's. Het viel erg in de smaak dat ik voor de gelegenheid gekleed was in een Marma jurk. Een jurk die ik uit kon wringen na het aansluitende festival waar het een drukte van jewelste was. Meisjes en kinderen gingen uit hun dak op muziek van de band, afgeschermd door een kring van jongens, terwijl er van alle kanten met water gegooid werd. Niet eerder heb ik Bangladeshi zo uitbundig gezien en ik deed er met plezier aan mee.

Shuvo nobo borsho, oftewel gelukkig nieuwjaar!